Zioła - Podagrycznik pospolity

Aegopodium podagraria

 

Inne polskie nazwy;
barszlica, ger, giersz, kacze łapki, kozia stopka, srocyna, śnitka, krzemionka, ewangeliczka, ewangeliczka

 

ang.                 ground elder, herb gerard, bishop's weed, goutweed,

niem.                Giersch

fr.                    Égopode podagraire

ros.                  Сныть обыкнове́нная

węg.                Podagrafű

 

 

Bylina, pospolity i uciążliwy chwast, roślina lecznicza, miododajna.

Jest gatunkiem wskaźnikowym gleb zasobnych w próchnicę i azot. 

 

Pochodzenie;

Występuje w Europie, Azji Zachodniej, na Kaukazie oraz Azji Mniejszej.

Pierwotnie jego naturalnym siedliskiem były cieniste liściaste lasy.

 

Gatunki i odmiany.;

- rodzaj podagrycznik liczy 8 gatunków, w tym tylko jeden występuje w Polsce

• Aegopodium alpestre Ledeb.
• Aegopodium burttii Nasir
• Aegopodium handelii H.Wolff
• Aegopodium henryi Diels
• Aegopodium kashmiricum (R.R.Steward ex Dunn) Pimenov
• Aegopodium latifolium Turcz
• Aegopodium tadshikorum Schischk

- Variegatum; odmiana ozdobna
 

Charakterystyka rośliny;

Rodzina;          baldaszkowe / selerowate

Łodyga;            dęta, bruzdkowana, naga lub krótko owłosiona, górą rozgałęziona, wysokość do 1 m

Korzeń;           silnie rozgałęzione kłącza

Liście;              trójdzielne, z odcinkami jajowatymi, górne siedzące z beczułkowatą pochwą; charakterystyczna cecha gatunkowa – to budowa ogonków liściowych

Kwiaty;            białe, zebrane w podwójne baldachy, kwitną od czerwca do sierpnia, owadopylne

Owoc;              brązowe, jajowate, długości ok. 3 mm; w owocach 2 ciemnobrunatne rozłupki (na 1 roślinie średnio 2800 owoców)

 

Świerząbek korzenny różni się głównie łodygą pod węzłami nabrzmiałą, szczecinkowato owłosioną sinozieloną.

 

Uprawa i zbiór;

Gatunek czasami uprawiany, zwłaszcza odmiany ozdobne o plamistych liściach. Dzięki ekspansywnemu wzrostowi szybko pokrywa teren utrudniając wzrost innym chwastom.

Ogólnie jednak traktowany jako uporczywy chwast. Problemy z podagrycznikiem w ogrodach występują od wieków. Więcej jest porad jak się go pozbyć, niż jak go wykorzystać.

Występuje w wilgotnych lasach, zaroślach, przydrożach, nad brzegami wód, w ogrodach. Lubi miejsca zacienione.

Rozmnażanie głównie przez kłącza, nasiona kiełkują słabo.

W maju i czerwcu spośród liści wyrastają puste łodygi (do 1 m), a na ich końcach od maja do sierpnia pojawiają się niezbyt efektowne białe (rzadko różowe) baldachowate kwiatostany.

Jedna roślina wytwarza ok. 2800 owoców.

Podagrycznik jest rośliną owadopylną, zapylany przez pszczoły i chrząszcze.

 

Surowiec zielarski i leczniczy;

Ziele, rzadziej kłącza. Wielu zielarzy uważa, że najskuteczniejsze jest świeże ziele zbierane wiosną i na początku lata.

 

Składniki;

Podagrycznik zawiera węglowodany (glukoza, fruktoza, umbeliferoza), związki kumarynowe, flawonoidy (hiperozyd, kwercetyna, kemferol), karoteny, enzymy, sterole, kwas chlorogenowy, palmitynowy i kawowy, terpeny, cholinę, lektyny, śluzy, witaminę C, prowitaminę A, sole mineralne (Ca, K, Mg, Fe, Bo, Cu, Mn, tytan).

 

Liście są bogatym źródłem witamin; w 100 g liści znajduje się do 12 mg karotenu oraz ok. 60 mg wit. C. Wysuszone młode liście zawierają ok. 10% białka i 3% tłuszczu.

 

Owoce zawierają żółty olejek eteryczny o dość przyjemnym, aromatycznym zapachu i piekącym smaku, oraz białko, skrobię i tłuszcze.

 

Olejek eteryczny z podagrycznika zawiera głównie mono- i seskwiterpeny m.in.; limonen, felandren, sabinen, myrcen. Skład ilościowy i jakościowy olejku zależy od miejsca pochodzenia rośliny.  

 

Skład chemiczny Aegopodium podagraria jest stosunkowo mało poznany. W świetle dotychczasowych badań najważniejszą grupą związków chemicznych wydają się być poliacetyleny; falkarinol, falkarindiol, falkarinon, falkarinolon.

Biologicznie poliacetyleny wywodzą się z nienasyconych kwasów tłuszczowych. Falkarinol i jego pochodne – z kwasu oleinowego.

 

Poliacetyleny występują we wszystkich częściach podagrycznika. Ich biosynteza zwiększa się w odpowiedzi na zakażenia bakteryjne, grzybicze i wirusowe.

 

Właściwości;

Podagrycznik ma działanie;

- przeciwzapalne (poliacetyleny; falkarindiol, falkarinol)

- przeciwbólowe

- uspokajające

- wzmacniające

- moczopędne, rozpuszcza kwas moczowy, odtruwające

- rozgrzewające, poprawiają oddychanie skóry

- przeciwdrobnoustrojowe (falkarinol, falkarindiol)

- przeciwnowotworowe (falkarinol, falkarindiol)

- neurotoksyczne (falkarinol jest toksyczny w większych dawkach)

W nowoczesnym ziołolecznictwie stosowany jest rzadko.

 

Stosowanie;

- w chorobach artretycznych jako środek wspomagający leczenie i łagodzący ból (choroby te
  spowodowane są odkładaniem w tkankach soli kwasu moczowego)

- w rwie kulszowej; wspaniałe efekty przynoszą rozgrzewające okłady na obolałe miejsca z
  kłącza i ziela podagrycznika gotowanych razem, zmieniane co 15minut przez 2 godziny, 2
  razy dziennie

- w chorobach nerek i pęcherza moczowego; m. in. pomocniczo przy kamicy nerkowej

- przy chorobach układu pokarmowego; przy biegunkach jak i zaparciach, przyspiesza
  trawienie

- przy żylakach odbytu (hemoroidach)

- przy ranach, obrzękach, czyrakach, wrzodach, odparzeniach, odmrożeniach, ukąszeniach i
  użądleniach przez owady – działa przeciwzapalnie i kojąco, zmniejsza opuchliznę i świąd,
  przyspiesza gojenie

- przy problemach z wątrobą; w ostatnich latach naukowcy odkryli, że preparaty
  podagrycznika pobudzają odtruwające działanie wątroby

- działają również rozgrzewająco i poprawiają oddychanie skóry.

 

Obecnie podagrycznik stosowany jest w homeopatii do leczenia artretyzmu i reumatyzmu.

 

W lecznictwie stosowany jako roślina świeża i suszona.

 

 

Przeciwwskazania;

Nie mylić podagrycznika z innymi, niekiedy trującymi roślinami baldaszkowatymi.

Do podagrycznika podobny jest świerząbek korzenny, który nie jest używany ani w ziołolecznictwie, ani w praktyce kulinarnej.

 

Zastosowanie w gospodarstwie domowym;

 

Kuchnia;

Od kwietnia do września zbiera się młode,  gorzkawe listki i łodygi, które mogą być spożywane jako warzywo, na surowo lub po ugotowaniu. Stanowią znakomity dodatek do wielu sałatek, surówek, sosów i zup. Najlepiej sparzyć je wrzątkiem.

Można je kisić na zimę jak kapustę, solić, suszyć lub zamrażać jak szpinak.

Liście i pędy można także zanurzać w cieście naleśnikowym i smażyć w głębokim tłuszczu. Łodygi należy obrać ze skórki. Można je także przyrządzać jak szpinak.

W krajach skandynawskich oraz na północy Niemiec jest głównym składnikiem zdrowej, wiosennej zupy „siedmiu dzikich ziół”.

Sałatki z podagrycznika są bardzo zdrowe. Ich wartość jest znacznie wyższa, niż sałatek z innych surowych jarzyn i ziół. W smaku podagrycznik przypomina trochę marchew (bardziej natkę niż korzeń). Najsmaczniejsze są ogonki liściowe z liści odziomkowych (te z długimi ogonkami). Blaszki liściowe z liści odrzuca się, a ogonki myje i kroi na kilkumilimetrowe odcinki, doprawia różnymi przyprawami. Można dodać śmietanę lub majonez.

W Rosji i na Białorusi liście podagrycznika kisi się jak kapustę.

Najsmaczniejsze są listki zbierane na przełomie marca i kwietnia. Starsze, ususzone i starte na proszek nadają się na przyprawę do zup, sosów i mięs.

 

 

Kosmetyka;

Ze świeżego ziela można sporządzać oczyszczające maseczki kosmetyczne, działają one rozgrzewająco, zapobiegają szarzeniu cery i poprawiają oddychanie skóry. 

Kiedyś podagrycznik służył również poprawianiu urody, aczkolwiek w sposób, który już raczej wyszedł z mody – nasiona jego bowiem pite w herbatce oraz stosowane w okładach miały nadawać cerze bladość, likwidując „gminną czerwoność i ogorzałość”; niewątpliwie był to sposób zdrowszy, niż nakładanie pudru z udziałem arszeniku i ołowiu.

Z powodzeniem można go stosować w postaci toników i maseczek do oczyszczania cery pokrytej zaskórnikami, wypryskami, trądzikiem

 

 

Ogród:

Uprawiana odmiana ozdobna o plamistych liściach Variegatum

 

Weterynaria;

Rosyjscy zoolodzy obserwujący na Syberii watahy wilków zaobserwowali, że jedna z samic – stara już i o sztywnych łapach – gdy tylko pojawiły się zielone pędy i liście podagrycznika, zaczęła się w nich regularnie, dzień po dniu tarzać, a także podjadać zieleninę. Nie wiadomo do końca, czy to z tego powodu (choć bez przyczyny tego nie robiła), ale faktem jest, że ruchy zwierzęcia w ciągu 3 tygodni stały się bardziej sprężyste, a sztywność stawów zmalała i wilczyca bez problemów zaczęła dotrzymywać kroku reszcie watahy…

Inny wpływ podagrycznika zaobserwowano u świń, o czym napomina bardzo stary angielski zielnik Lacnunga; „aby uchronić świnie przed nagłą śmiercią, bierze się łubin, podagrycznik i inne zioła, obwiesza się nimi cztery ściany oraz drzwi i zagarnia świnie do chlewni”. Działanie podagrycznika anonimowy autor tłumaczy tu nie magicznie, jak to się dawniej często zdarzało, lecz całkowicie realistycznie; podobno jej zapach doskonale wpływa na nastrój owych zwierząt, charakteryzujących się znakomitym węchem. Możemy tu więc mówić o aromaterapii.

 

 

Inne;

Prawdopodobnie już neandertalczycy stosowali podagrycznik do leczenia zdeformowanych stawów i uśmierzania bólu, o czym świadczą wykopaliska archeologiczne.

 

W Średniowieczu podagrycznik uprawiany był w przyklasztornych ogrodach jako roślina warzywna oraz lecznicza. Spożywany był przez mnichów i biskupów dla przeciwdziałania atakom podagry – będącej efektem zbyt obfitych uczt, popularnych wśród duchowieństwa. Nie brakowało go również na stołach chłopskich – w tamtych czasach stanowił bowiem jeden z nielicznych pokarmów, które na przednówku przywracały wymęczonym organizmom siły  spowodowane brakiem świeżych witamin. W Krakowie na targach sprzedawany był jako warzywo.

Na Kresach Wschodnich podagrycznik był często składnikiem zup.

 

W medycynie ludowej stosowany do leczenia dny i podagry, oraz obkładania ran. Podagra (dna lub skaza moczanowa) jest formą artretyzmu spowodowaną odkładaniem się w tkankach soli kwasu moczowego. Objawia się napadowym, ostrym zapaleniem stawów i zwiększeniem ilości kwasu moczowego we krwi.

Choroby artretyczne były plagą ludzi dawnych czasów, którzy często spali na zimnych, wilgotnych podłogach. Świadczą o tym zdeformowane kości wydobywane przez archeologów.

W tamtych czasach mówiło się o 7, 77 lub nawet 99 różnych „artretyzmach”, mając zapewne na uwadze zapalenia stawów, reumatyzm, porażenia, lumbago, skurcze itp. Medycyna ludowa traktowała je jako wędrującą chorobę, będącą być może wynikiem złych czarów. Próbowano więc pozbyć się tej choroby na różne sposoby; nosząc amulety ochronne które zaklinały artretyzm, nosząc gwoździe do trumien przekuwane na „pierścienie podagry” – którymi pocierano o zwierzęta lub o skrzyżowania dróg. Przeszczepiano też często tą chorobę na brzozy, dęby, świerki, wierzby lub bzy. Aby przenieść chorobę na świerk mówiono; ”dzień dobry, panie świerku, żalę się przed tobą na siedemdziesięciosiedmioraki artretyzm”.

Ale w celach leczniczych stosowano również gorące kąpiele, kuracje potne, okłady woreczkami z gorącymi pestkami wiśni albo gorącymi kamieniami. Wewnętrznie stosowano podagrycznik jako herbatki lecznicze, a zewnętrznie jako świeży okład. Okłady z ziela przyspieszają gojenie ran, łagodzą ból i obrzęk po oparzeniach oraz po ukąszeniach owadów.

 

Bydło zjada podagrycznik niechętnie. Ale lubią go świnie, króliki i kozy.

 

Dla ludności wiejskiej dawniej był ważnym produktem spożywczym, zwłaszcza na przednówku.

 

Białoruska medycyna ludowa korzysta z tej rośliny w leczeniu zawrotów głowy.

 

Wysuszone kwiaty mają zastosowanie jako surowiec barwiący, dostarczają żółtego barwnika; farbują tkaniny na kolor cytrynowy.
 

 

Ciekawe;

 

Łacińska nazwa podagrycznika (Aegopodium) pochodzi od greckich słów „aix”, „aigos” – koza i „pous”, „podos” – stopa; kształt liści kojarzył się ludziom z odciskiem koziej raciczki.

Nazwy tej po raz pierwszy użył XVI-wieczny niemiecki lekarz, aptekarz i botanik Tabernemotanus.

 

Podagrycznik obdarza ciało ożywczą, regenerującą mocą, pozwala otworzyć umysł na nowe idee, pomaga pozbyć się skostniałych, hamujących rozwój wewnętrznych poglądów.

 

Rosyjscy zoolodzy obserwujący na Syberii stado wilków zauważyli, że jedna z samic stara już i na sztywnych łapach – gdy tylko na wiosnę pojawiły się świeże pędy podagrycznika, zaczęła się w nich regularnie tarzać i także podjadać liście. Po ok. 3 tygodniach ruchy zwierzęcia stały się bardziej sprężyste, sztywność stawów zmalała i mogła dotrzymywać kroku swojej watahy.

 

W dawnej Anglii aby uchronić świnie przed „nagłą śmiercią” obwieszano nimi ściany oraz drzwi chlewa (m.in. łubin, podagrycznik). Prawdopodobnie ich zapach wpływał pozytywnie na zwierzęta, można więc mówić o aromaterapii wśród zwierząt.

 

Zebrał i opracował

Andrzej Mikołajewicz